Кріпта 1025 вояків з Першой світовой войны під православном церквом в Осаднім
Вітайте!
Вітайте на сайтї унікатной памяткы – кріпты 1025 вояків з Першой світовой войны під православном церквом в Осаднім – єдиній своёй сорты на Словакії.
„ZDE V PÁNU ODPOČÍVÁ 1025 VOJÍNU PADLÝCH VE SVĚTOVÉ VALCE 1914 – 1915. ZNÁMYCH PODLE JMEN 23. NEZNÁMYCH 1002. ČEST BUDIŽ JEJICH PAMÁTCE!“
Табла в чеськім і російскім языку з 1934 року поміщена при кріптї
Кріпта
Історія кріпты в Осаднім є тїсно повязана зо ставбов православной церкві і условіями коло навернутя жытелїв села ку Православній вірі в роцї 1926. Коло єй офіціалного зоснованя (в роцї 1543) было русиньске жытельство втогдышнїх Телеповець (назва Осадного до року 1948) православной віры а іщі в роцї 1612 єствує запис о містнім православнім священикови. В роцї 1726 aле містный духовный Сімеон Русчаньскый підписав в Гуменнім унію з Римом, котра была пізнїше неправилно названа як Ґрекокатолицька церьков. Точно о 200 років пізнїше (в роцї 1926) ся вшыткы жытелї Осадного своїма підписами в містній матрицї вернули ку вірі своїх предків – Православію, як то робили многы русиньскы села в шырокій околіцї.
Ставба церкві і кріпты
Віруючі сі хотїли поставити властну церкву, бо в старі уж Службы Божы служыти не могли. В тім часї, то але было барз тяжке. Родина Леникова жертвовала на ставбу церкві фундуш, але ставебне поволїня і так не достали, бо Православна церьков іщі в Осаднім в тім часї не была реґістрована. Подарило ся то аж в роцї 1929 під чіслом 33.121/IV/1929 на Міністерстві школства і народной освіты. Обновитель Православія отець Александер Цуґлевіч ся договорив з віруючіма, же треба поховати павшых російскых і австро-угорьскых вояків з Першой світовой войны на достойнім місцї, затоже їх гробы были розтрушены по цїлїм хотарї, жебы зостали в памяти народа. А так вырїшыли выставити кріпту, на котрій буде поставлена церква, де ся будуть віруючі за них молити. Кістя ся находили в навколїшнїх лїсах, передовшыткым в Удаві, на Скорах і на містнім воєньскім цінтерю. На основі того ся дала написати жадость о поволїню ставбы памятника павшым воякім.
Поміч влады і чехословацького презідента Т. Ґ. Масарикa
За уведженов ініціатівов была орґанізація Єднота (Братство), котра взникла зачатком рокa 1928 в Празї зo заміром достойного поховаваня православных російскых вояків, охраны і утримованя їх гробів в Чехословакії. Председнічков орґанізації была Надежда Крамажова, жена председы чехословацькой влады, походжінём з Росії. Правдоподобно дякуючі єй ініціатіві быв о замірі выставбы церкві – памятника в Осаднім інформованый сам презідент Т. Ґ. Масарик. Ёго особным причінїнём было выдане ставебне поволїня а нелем то. Удайнї на ёго выставбу сам фінанчно допоміг. Доказом фінанчной помочі з Чехії є і надпис на памятній таблї коло кріпты, котра не є написана в словацькім але в чеськім языку.
Друга часть тексту є в російскім языку, што свідчіть о фінанцёваню орґанізаціёв Єднота. Єднотї на выставбу церквей, каплічок і управу гробів російскых вояків в Чехословакії дня 8. октобра 1928 Міністерство внутрїшнїх дїл ЧСР поволило реалізовати фінанчну збірку. Єй меджілаборецько – телеповскый выбор збіркы до конця рока 1928 вызберав 15 911 корун, котры ся вывжыли на выставбу храму в Телепівцях (Осаднім). А так ся коло року 1929 зачала ставба церкві, котрый проєктовав вызначный православный архітект архімандріт Андрій Коломацькый. В новинках Православная Карпатская Русь, котры выдавав монастырь в Ладоміровій ся в роцї 1928 пише: ,,Мають звоніцю. Засновали храм – памятник.“ Основный камінь теда быв положеный около року 1928 а посвяцка храму была в роцї 1930.
Неуспішна проба о похованя вояків на єднім місцї в роцї 1920
Проба о похованя вояків на єднім місцї была уж в роцї 1920, коли ся зачало з їх великов ексгумаціёв на воєньскый цінтерь в Осаднім. Тота намага наражала на важный проблем, як то выходить з голошіня містной жандарьской станіцї з року 1921, затоже: ,,…розрахунок на ексгумацію воєньскых гробів не міг быти передложеный, накілько містне жытельство тоту ексгумацію не хоче робити а Циґани ся в тім обводї не находять…“. Осадняне не хотїли брати участь на ексгумаціях з одвоводнїнём, же: ,,…мертволы не будуть іщі згниты, наслїдком чого коло отворяна гробів буде великый смрід“. Кедьже поміч одмітло і Земске воєньске велительство Підкарпатьской Руси в Ужгородї, тоты роботы забезпечів наконець ставебный подникатель Коломан Ґрауберт зо Старины. Вшыткы гробы з лїсів але на цінтерь перенешены не были.
Уложіня костей до кріпты в роцї 1933 і 1934
Не всокотила ся нам жадна штатістіка о кількости ексгумованых російскых і австро-угорьскых вояків на воєньскый цінтерь в Осаднім. Всокотила ся але кількость павшых вояків, котрых остаткы были уложены до кріпты – костніцї під церков. Єй архітектура была рїшена так, же під олтарём церкві ся находить містность з гробом вояків в розмірі 1,5м х 4 м а глубцї 7 м (удайно аж 11м). Подля зазнамів з воєньскых архівів было в роцї 1933 ексгумованых 931 вояків з воєньскых цінтерїв з Осадного, Нижнёй і Вышнёй Яблінкы а остаткы 94 вояків ексгумованых в днях 13. – 17. новембра 1933 з розтрушеных гробів з локаліты хотаря на Скорах (Під кізім верьхом, Задны Скоры, Поляна і Кізій Орташ). Їх остаткы были в роцї 1933 уложены до ямы в кріптї. Уложіня 1 025 російскых і австро – угорьскых вояків припоминать табла в чеськім і російскім языку поміщена коло гробкы з текстом: „ZDE V PÁNU ODPOČÍVÁ 1025 VOJÍNU PADLÝCH VE SVĚTOVÉ VALCE 1914 – 1915. ZNÁMYCH PODLE JMEN 23. NEZNÁMYCH 1002. ČEST BUDIŽ JEJICH PAMÁTCE.“ В роцї 1933 было знамых 23 мен похованых вояків, в сучасности знаме уж 61 мен похованых вояків. Остаткы далшых 1 473 ексгумованых російскых і австро-угорьскых вояків з цінтерїв в Осаднім, Нижнёй і Вышнёй Яблінкы были уложены до двох шахт на сучаснім містнім цінтерю в близкости уніятьской церкві.
Кістя до кріпты носили і містны
І містны жытелї брали участь на ексгумації, што потвердив і донедавна жыючій Осаднян – Штефан Кімак, котрый нам особно говорив, як довєдна з далшыма людьми тоты кістя в лїсах зберав а же досправды од дакотрых костей одпадовало тїло. ,,Вшыткы ся бояли, же такой померають, бо сьме то робили голыма руками, но я жыю доднесь“ – повів. Умер як 92 рочный.
На кріпту ся забыло на высше 60 років
Як рокы проходили, на кріпту ся зачало забудати а кедьже ся находила під церквом а гроб быв забетонованый, з містности ся став склад. За священника Николая Петровку зачали o кріпту мати інтерес різны турісты і охранарьскы орґанізації. В сполупрацї з Обществом приятелїв Выходных Карпат ся му подарило кріпту публіцї сприступнити і отворити часть гробу, таже турісты ся уж могли попозерати, што ся в нїй находить. Подарило ся му тыж здобыти і фінанції, за котры были закуплены пластовы дверї.
Реконштрукція кріпты
Кріпта але была знищена вовгкостёв а доконця грозило, же впаде плафон. В роцї 2002 быв до Осадного становленый священник Петро Сорока а зачав писати на різны інштітуції, котры ся будь не озвали або дали одмітаву одповідь. Зато написав на Вельвысланецьтво Російской федерації до Братїславы, з котрого по куртім часї достав одповідь. В януарі 2003 Осадне навщівив першый таёмник Російского Вельвысланецьтва Олеґ Семенов, котрый приобіцяв бігом дакількых років фінанцёвати оправу кріпты. В тім самім роцї ся в сполупраці з фірмов Ленік і двоми заместнанцями в рамках верейнопроспешных робот зачала кріпта оправовати. До конця рока 2003 ся подарило оправити практічно цїлый єй інтерьєр (ізолація і оправа подлагы, стїн, плафону, заведжіня електрічного веджіня ітд.) В роцї 2004 ся в роботї продовжовало выбудованём пристрешку на вгодный вступ тыж ся зробило одводнїня коло церкві.
Посвяцька хреста в роцї 2004 і кріпты в роцї 2005
Перед кріптов быв поставленый хрест, котрый пришов 5. септембра 2004 посвятити найвысшый представитель Православной церькви в чеськых землям і на Словакії, блаженїшый митрополіт Николай. На посвяццї брали участь і гости з Російского вельвысланецьтва. В роцї 2005 были зроблены іщі докончовачі роботы і выбудованы пішникы ку гробцї. Посвяцьку кріпты зробив преосвященный Иоанн, єпіскоп михаловскый 17. юла 2005 за участи цїнных гостей і заступцїв канцеларнї презідента СР, міністерства културы СР, парламенту СР, армады СР, многых вельвысланецьтв а высше 500 віруючіх. Великым вызнаменанём быв дяковный лист од міністра загранічных дїл Російской федерації Серґея Лаврова, котрый в нім дякує справцёви і віруючім ПЦО Осадне за старостливость і роботу при реконштрукції кріпты. Поздравный лист притомным на славности послав і презідент СР Іван Ґашпаровіч, котрый хоць на славностях не брав участь, але пізнїше ся з містным священиком особно стрітив.
Цїлково жертвовало Вельвысланецьтво Російской федерації на оправу кріпту 1,3 міл. Ск (43 152€). O 5 років пізнїше, 24. юна 2010, кріпту в Осаднім навщівив вельвысланець Російской федерації в СР Павел Кузнецов в допроводї гонорарного конзула Російской федерації в СР Ладїслава Штефка.
Дякуючі помочі посланцїв з Европского парламенту а панови Оттові Яусови ся подарило на кріпту здобыти і 2000 € од Австрійского чорного хреста з Відня, накілько суть ту похованы і вояци Австро – угорьской армады.
Кріпта днесь
Од посвяцькы кріпты ю зачало навщівляти много турістів а была спропаґована і в многых медіях. Дякуючі нєй ся о селї дознав режісер документарных філмів Марко Шкоп а наточів о нєй філм з назвов ,,Осадне.“ Ёго головныма героями є містный староста і православный священик. Документ мав великый успіх а так ся кріпта достала до свідомости на цілїм світї. Зато ю днесь навщівлює много турістів. В околіцї суть і прекрасны горы з унікатным природным богатством, таже ся до того реґіону оплатить прийти про многы інтересности.
Вояци
Протягом першой світовой войны ся одбывали в Осаднім і ёго околіцї тяжкы бої. Вояци ту боёвали і пали бігом тзв. Корніловового перелому в новембру 1914 а бігом Пасхалной биткы в Карпатах в апрілю 1915. Найзнамішы бої ся ту одбыли в новембру 1914, коли ґенерал Лавр Ґеорґієвіч Корнілов зауточів на Гуменне а наслїдно в околіцї Снины од австро-угорьской Гонведьской дівізії утерпів велику поражку. Через Осадне уникав 28. новембра 1914 зо своёв 48. дівізіов XXIV. Армадного збору 8. російской армады до Саноку. Найтяжшы бої ся одбыли в апрілю 1915 бігом намагы 3. і 8. російской армады переломити фронт в Карпатах утоком на Воронів і Гуменне.
Російске веджіня концентровало што найвеце войск в просторі Меджілаборець, Лупкова і Санока а одты гаїло рішалну офензіву на Гуменне. Фронтова лінія ся усталила северно над селом на гребеню Стобы – Скоры. В боях о тоты коты пало велике множество вояків. Переважна часть тых вояків є похована праві в Осаднім. Боёвало ся ту довгых 5 тыжднів. Наперек тому ту Руси програли. По їх уступі на нижнім концю над гаєнков коло драгы до Нижнёй Яблінкы, на локалітї званій Поляна, быв в роках 1915 – 1917 зрядженый воєньскый цінтерь. Похованы там были передовшыткым австро-угорьскы вояци, котрых кількость ся одгадовала на 3000 а пізнїше ся зреалнив на 544 похованых вояків. Ту были в роцї 1920 перенешены і споминаны остаткы російскых вояків. В роцї 1933 але по перенешіню костей до кріпты цінтерь заникнув. В сучасности є в селї похованых 2498 вояків (в кріптї і на містнім цінтерю).
Zoznam známych vojakov pochovaných v krypte v Osadnom
Еґон Ервін Кіш
К інтересностям належыть і скуточность, же в Осаднім зо дня 12. на 13. фебруара 1915 переночовав, як вояк пражского збору, знамый чеськый, по нїмецькы пишучій, ,,стеклый репортер“ Еґон Ервін Кіш1.
1 Уквартелёваный быв в домі в родинї зо шестёма дїтми, причім до денника сі зазначів: ,,муж спить на пецку, над ним ся колыше колыска на грядах плафона а кедь зачне дїтина плакати, розколыше ю жена, котра лежыть, ногов.“ Наслїдуючій день сі записав: ,,Рано о пятій будїчек. Ідеме до боя. Плук ішов гусячім походом, каждый злїзав несходжены вышыны залїсненых гор. Меджі єднов і другов годинов сьме дошли на верьх Рідошовского верьху высокого 828 метрів а перед нами лежала Галіч. Было відїти горы повны буків і снїгу. Мы, наполы знищены, сьме але не мали абсолутно змысел про чаро країны.“
Контакт
Мілы навщівници! Протягом навщівы села Осадне вас позываме і до нашого церкві, кріпты під ним і обходу зо сувенірами а інфоцентром. У нас сі прийдуть на своє і інтересанты о бісїду на теолоґічны, історічны і будьякы іншы темы.
ВШЫТКО Є ОТВОРЕНЕ НОНСТОП!
В кріптї вас може споваджати наш електронічный авдіопроводник. В словацькім, польскім, російскім, анґлицькім і нїмецькім языку вам побісідує о історії села, церькви, храму і кріптї, воякох і інтересностях. Про екскурзії, векшы, ці меншы ґрупы нукаме проводницькы службы.
Не вагайте нас контактовати
Духовный справця:
протоєрей ТгДр. Петро Сорока, ПгД.
Адреса:
Pravoslávna cirkevná obec Osadné
Osadné104
067 34 Nižná Jablonka
+421 940 600 501