Krypta żołnierzy z I wojny światowej w Osadnym

Witamy Was na stronie unikatowego zabytku – krypty 1025 żołnierzy z I wojny światowej, która znajduje się pod prawosławnym kościołem w Osadnym – jedynego w swoim rodzaju na Słowacji.

„TUTAJ SPOCZYWA W PANU 1025 ŻOŁNIERZY POLEGŁYCH W WOJNIE ŚWIATOWEJ 1914 – 1915. ZNANYCH 23, NIEZNANYCH 1002. CZEŚĆ ICH PAMIĘCI!“

Tablica w języku rosyjskim i czeskim
z 1934 roku umieszczona przy krypcie

Krypta

Historia krypty w Osadnym ściśle wiąże się z budową prawosławnego kościoła i okolicznościami powrotu mieszkańców wsi do wiary prawosławnej w roku 1926. Przy oficjalnym powstaniu wsi (w 1543 roku) mieszkańcy ówczesnych Telepowiec (nazwa Osadne od 1948 roku) byli Rusinami wyznania prawosławnego i jeszcze w roku 1612 istnieje zapis o miejscowym prawosławnym duchownym. W 1726 roku jednak miejscowy duchowny Simeon Rusčanský podpisał w Humennem unię z Rzymem, która była później błędnie nazywana jako Greckokatolicki kościół. Dokładnie 200 lat później (1 1926 roku) wszyscy mieszkańcy Osadnego jednogłośnie podpisując miejscową metrykę wrócili do wiary swoich pradziadów – Prawosławie, tak jak to robiło wiele rusińskich wsi w całej okolicy.

Budowa świątyni i krypty:

Opisane okoliczności zdeterminowały prawosławnych w 1926 roku do wybudowania własnej świątyni. Rodzina Lenikova ofiarowała na budowę kościoła działkę, za co do dnia dzisiejszego modlimy się w ich intencji. Nie otrzymali jednak pozwolenia na budowę, ponieważ cerkiew prawosławna w Osadnym w owym czasie nie została jeszcze zarejestrowana. Udało się to aż w roku 1929, pod numerem 33.121/IV/1929 w Ministerstwie Szkolnictwa i Oświaty. Ojciec Alexander porozumiał się z parafianami, że zmarłych rosyjskich żołnierzy należy pochować w godnym miejscu, ponieważ ich groby były rozsiane po całej okolicy. W ten sposób chciano uczcić ich pamięć. Dzięki temu zdecydowano się wybudować kryptę, na której zostanie wybudowany kościół, gdzie ludzie będą się za nich modlić. Szczątki znajdowały się w okolicznych lasach, przede wszystkim v Udave, na Skórach i na miejscowym cmentarzu wojennym. Na podstawie tego można było się starać o umożliwienie budowy pomnika ku czci rosyjskim żołnierzom.

Za powyższą inicjatywą stała organizacja Jednota (Bratstvo), która powstała na początku 1928 roku w Pradze by organizować i objąć swoją opieką godne pochowanie prawosławnych żołnierzy, ochronę i opiekę nad ich grobami w Czechosłowacji. Przewodniczącą organizacji była Nadežda Kramářová, żona premiera rządu Czechosłowacji. Prawdopodobnie dzięki jej inicjatywie o zamiarze wybudowania kościoła – pomnika został poinformowany sam prezydent T. G. Masaryk. Jego osobistym wkładem w świątynie było wydanie pozwolenia na budowę, a także sam osobiste finansowe wsparcie budowy kościoła. Dowodem na pomoc finansową płynącą z Czech jest wpis na tablicy pamiątkowej przy krypcie, która nie jest napisana w języku słowackim, ale w czeskim. Druga część napisu jest w języku rosyjskim, co świadczy o pomocy finansowej organizacji Jednota. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Czechosłowacji dnia 8 sierpnia 1928 roku zezwoliło Jednocie na budowę kościołów, kaplic i remonty rosyjskich grobów, co pozwoliło zorganizować zbiórki pieniędzy na te cele. Jej odział medzilaborecko-telepowski w zbiórkach pieniędzy zgromadził do końca 1928 roku 15 911 koron, które zostały przeznaczone na budowę świątyni, w Telepowcach (Osadne). Dzięki temu około 1929 roku zaczęła się budowa kościoła, który został zaprojektowany przez prawosławnego architekta archimandrytę Andreja Kolomackiego. W czasopiśmie Pravoslavnaja Karpatskaja Rus, który było wydawane przez monastyr w Ladomírovej w roku 1928 napisano: „Mają dzwonnicę. Zbudowali kościół – pomnik.“ Kamień węgielny wmurowany został około 1928 roku, a poświęcenie kościoła w 1930 roku.

Próby pochowania żołnierzy w jednym miejscu były już w 1920 roku, kiedy zaczęła sie ich ekshumacja na wojennym cmentarzu w Osadnym. Owa próba napotkała na poważny problem, jak to wynika z zapisku miejscowego posterunku żandarmerii w 1921 roku, ponieważ: „…Budżet nie obejmował ekshumacji grobów, miejscowa ludność nie chce wykonywać prac przy ekshumacji, a Cyganie w tym obwodzie nie mieszkają…“. Mieszkańcy Osadnego swoją niechęć do wykonywania prac ekshumacyjnych tłumaczyli tym, że: „…Zmarli jeszcze nie zgnili, następstwem, czego przy otwieraniu grobów rozlegnie się wielki smród“. Gdy pomocy przy ekshumacji odmówiło dowództwo wojsk Rusi Podkarpackiej w Użgorodzie, prace te zostały wykonane przez przedsiębiorcę budowlanego Kolomana Grauberta ze Stariny. Wszystkie groby jednak z okolicznych lasów nie zostały przeniesione.

Nie zachowały się statystyki i liczbie ekshumowanych grobów w Osadnym. Zachowała się jednak liczba rosyjskich żołnierzy, których szczątki zostały złożone do krypty – kostnicy pod kościołem. Według niektórych faktów kości w krypcie zostały złożone dopiero w latach 1933-1934, gdy kościół już dawno stał, jednak krypta była już uwzględniona przy projektowaniu kościoła, także ciężko jest jednoznacznie stwierdzić czy jakieś kości zostały przeniesione już w 1928 roku, czy została krypta przygotowana później pod części ołtarzową o rozmiarach 1,5 m x 4 m i głębokości 7 m (według niektórych osób aż 11 m). Według zapisków z archiwów wojskowych w roku 1933 ekshumowano 931 żołnierzy z wojennego cmentarza w Osadnym, Niżnej i Wyżnej Jabłonky i zeszczcie 94 żołnierzy ekshumowanych w dniach 13 – 17 listopada 1933 roku z rozproszonych grobów z okolicy na Skórach (pod Kozím vrchom, Zadné Skóry, Poľana a Kozí Ortáš). Ich szczątki w dniach od 3 do 23 października 1934 zostały złożone do krypty. Złożenie 1 025 rosyjskich żołnierzy przypomina tablica pamiątkowa napisana w języku czeskim i rosyjskim umieszczona przy krypcie, z tekstem: „TUTAJ SPOCZYWA W PANU 1025 ŻOŁNIERZY POLEGŁYCH W WOJNIE ŚWIATOWEJ 1914 – 1915. ZNANYCH 23, NIEZNANYCH 1002. CZEŚĆ ICH PAMIĘCI“. Listy 23 znanych nazwisk żołnierzy rosyjskich do dzisiaj nie poznaliśmy. Szczątki następnych 1467 ekshumowanych austriacko-węgierskich żołnierzy z cmentarzy w Osadnym, Niżnej i Wyżnej Jabłonky, zostały złożone do dwóch grobowców w bliskiej odległości od kościoła. Zachowała się lista 63 znanych nazwisk.

Także miejscowa ludność brała udział w ekshumacji, co potwierdził niedawno zmarły mieszkaniec Osadnego – Štefan Kimak, który osobiście opowiadał, jak razem z innymi ludźmi zbierał kości w lesie, mówił, że rzeczywiście od kości odpadało ciało. „Wszyscy się bali, że zaraz poumieramy, ponieważ robiliśmy to gołymi rękoma, ale ja żyję do dzisiaj“ – powiedział. Zmarł mając 92 lata.

Rekonstrukcja krypty:

Lata płynęły, a o istnieniu krypy z roku na rok zaczęło się zapominać, ponieważ znajdowała się pod kościołem, a grób był zabetonowany, z pomieszczenia zrobiono składzik. Za czasów duchownego Mikuláša Petrovku o kryptę zaczęli pytać turyści i różne instytucje ochrony. W współpracy z Związkiem Przyjaciół Karpat Wschodnich udało się kryptę udostępnić i otworzyć część grobu, dzięki czemu turyści mogli zobaczyć, co się tam znajduje. Udało się także uzyskać środki finansowe, za które zostały zakupione plastikowe drzwi.

Krypta jednak była w opłakanym stanie, zniszczonej przez wilgoć groziło zawalenie. W 2002 roku do Osadnego został skierowany duchowny Peter Soroka i zaczął starać się w różnych instytucjach o pomoc, niestety albo nie dostawał odpowiedzi w ogóle, lub odpowiedź negatywną. Zwrócił się z pismem o pomoc do Ambasady Federacji Rosyjskiej w Bratysławie, z której po krótkim czasie otrzymał odpowiedź. W styczniu 2003 roku Osadne odwiedził pierwszy sekretarz Ambasady Rosyjskiej Oleg Semenow, który obiecał, że w przeciągu kilku lat sfinansuje remont krypty. W tym samym roku przy współpracy z firmą Lenik i dwoma pracownikami w ramach prac społecznych zaczął się remont krypty. Do końca 2003 roku udało się wyremontować praktycznie całe pomieszczenie krypty (izolacja i naprawa podłogi, odnowienie ścian, stropu, poprowadzenie instalacji elektrycznej itd.). W 2004 roku dobudowano przedsionek do krypty, a także wykonane zostały prace odwadniające wokół kościoła. Przed kryptą został postawiony krzyż, który został poświęcony przez najwyższego przedstawiciela Kościoła Prawosławnego w Czechach i na Słowacji, metropolita Nikolaj. Na uroczystości poświęcenia krzyża uczestniczyli także przedstawiciele Ambasady Rosyjskiej. W 2005 roku zostały wykonane jeszcze prace wykańczające i wybudowanie chodnika prowadzącego do krypty. Poświęcenie krypty wykonał biskup Michalovski – Jan, 17 lipca 2005 roku, przy obecności ważnych gości i przedstawicieli kancelarii prezydenta SR, ministerstwa kultury SR, parlamentu SR, wojska SR, różnych ambasad i ponad 500 wiernych.

Wielkim zaszczytem był list z podziękowaniami od ministra spraw zagranicznych Federacji Rosyjskiej Sergeja Lavrova, który w nim podziękował wykonawcy i wierzącym PCO Osadne za opiekę i pracę przy rekonstrukcji krypty. List z pozdrowieniami obecnym na uroczystości przekazał także prezydent SR Ivan Gašparovič, który był nieobecny na uroczystości, ale później osobiście się spotkał z miejscowym duchownym. Ostatecznie Ambasada Federacji Rosyjskiej podarowała na renowację krypty 1,3 mln koron słowackich (43 152 €). Pięć lat później 24 czerwca 2010 kryptę w Osadnym odwiedził ambasador Federacji rosyjskiej na Słowacji Pavel Kuznecov w towarzystwie honorowego konsula Federacji Rosyjskiej na Słowacji Ladislava Štefka.

Dzięki pomocy posłów z Parlamentu Europejskiego udało się pozyskać na cele krypty także 2000 € od Austriackiego czarnego krzyża z Wiednia, ponieważ pochowani są tu także żołnierze armii austrowęgierskiej.

Żołnierze

Podczas pierwszej wojny światowej w Osadnem i okolicach miały miejsce ciężkie walki. Żołnierze walczyli i umierali na tych terenach podczas tzw. Brusilovského przełomu w latach 1914 – 1915. Najcięższe boje miały miejsce w listopadzie 1915 roku, gdy generał Lavr Georgijevič Kornilov nie zastosował się do rozkazów i na własną rękę zaatakował Humenne, gdzie poniósł sromotną klęskę od wojsk austrowęgierskich. Następnie przez Osadne uciekał 28 listopada 1914 roku ze swoją 48 dywizją 34 drużyną 8 rosyjskiej armii do głównego taboru armii Rosyjskiej w Sanoku. Następne walki odegrały się na początku 1915 roku podczas ataku 8 armii rosyjskiej na Vranov i Humenne. Mieli zatrzymać nieprzyjaciela z jak najmniejszymi stratami w ludziach między Vislou a Svidnikiem. Musieli skupić jak najwięcej wojska w okolicach Medzilaborzec, Łupkowa i Sanoka i stamtąd zacząć decydujące natarcie na Humenne. Lina frontu umiejscowiła się na południe od wsi na na grzbiecie Stoby – Skóry. W walkach o te tereny poległa ogromna ilość żołnierzy. Przeważająca część tych żołnierzy jest pochowana właśnie w Osadnem. Walki trwały aż pięć długich miesięcy. Rosjanie przegrali z powodu braku amunicji. Po ustąpieniu wojsk rosyjskich przy drodze do Niżnej Jabłonky w okolicy gajówki, w miejscu zwanym Polana, założony został w latach 1915 – 1917 cmentarz wojenny. Pochowani tam zostali przede wszystkim żołnierze armii austrowęgierskiej. Ilość pochowanych żołnierzy podawano, jako 3000 ciał, lecz później okazało się, że było ich w rzeczywistości 544. W 1920 roku zostały przeniesione wspomniane szczątki rosyjskich żołnierzy. W 1933 roku po przeniesieniu kości do krypty – cmentarz znikł. Obecnie we wsi pochowanych jest 2498 żołnierzy (w krypcie i na cmentarzu).

Do ciekawostek należy to, że w Osadnem z dnia 12 na 13 lutego 1915 roku nocował, jako żołnierz Praskiej drużyny, znany czeski reporter, piszący po niemiecku: Egon Ervin Kisch. Zakwaterowany był w domu u rodziny z sześcioma dziećmi, w dzienniku zapisał: „… mąż śpi na piecu, nad nim kołyszę się hamak – kołyska przywiązana do stropu, gdy dziecko zaczyna płakać, kobieta buja ją nogą.“ Nastęnego dnia napisał: „Pobudka o piątej rano. Idzieny walczyć. Pułk szedł „gęsiego“, każdy przemieżał niedostęne wzniesienia zalesionego poogórza. Między godziną pierwszą a rugą dotarliśmy na Rydoszowski szczyt wysoki na 828 metrów, przed nami rozciągał się Halicz. Widać było góry pełne buków i śniegu. My, na wpół martwi, nawet nie myśłeliśmy by podziwiać piękno okolicy.“

Kontakt

Mili goście!

Podczas wizyty we wsi Osadne zapraszamy Was do kościoła a także do krypty, która znajduje się pod nim.
Dla wycieczek, większych czy mniejszych grup polecamy usługi przewodnickie.
Osoby zainteresowane rozmowami na tematy teologiczne, historyczne i jakiekolwiek inne tematy także znajdą swoje miejsce.

W razie zainteresowania prosimy o kontakt.

Duchovný správca:
protojerej ThDr. Peter Soroka

Adres:
Pravoslávna cirkevná obec Osadné
Osadné 104,
067 34 Nižná Jablonka / Słowacja

Telefon:
(+421) 057/77 98 647-8
(+421) 0940 600 501
E-mail:
sorokape@gmail.com
pcoosadne@gmail.com

Webmaster:
webmaster.krypta@gmail.com

Jak do Osadnego dojechać?

Jeśli się zdecydujecie się odwiedzić Osadne, musicie wiedzieć, że dojazd tu jest bardzo prosty.
Z Polski można się dostać przez turystyczne przejście graniczne Balnica – Osadne
(na szlaku turystycznym ścieżki przyrodniczej rezerwatu Udava).
Ze Słowacji najwygodniej połączeniem autobusowym z Humennego, lu ze Sniny
(codziennie, nawet w weekendy)

Samochodem jest to także bardzo proste. Do załączonej mapki wystarczy dodać tylko parę szczegółowych informacji:
z Humennego 38 km,
z Medzilaborec 28 km,
ze Sniny 18 km.